Trosolwg - Prosiect Pengwin
Beth yw Prosiect Pengwin?
Mae tîm o ymchwilwyr, dan arweiniad Prifysgol Metropolitan Caerdydd, wedi cael eu comisiynu gan Lywodraeth Cymru i ddatblygu set o offer i fonitro a chefnogi datblygiad cynnar mewn plant sy'n cael eu magu yng Nghymru. Cafwyd yr astudiaeth ei gomisiynu gan Llywodraeth Cymru'r gan fod hyd at 50% o blant ag anghenion lleferydd, iaith a/neu gyfathrebu yn cael eu colli ar hyn o bryd o fewn arferion sgrinio cyfredol.
Mae offeryn Pengwin wedi'i gynllunio i gyd-fynd â Rhaglen Cysylltiadau Plant Iach Cymru a drefnwyd i ddigwydd pan fydd plentyn yn 15 mis, 27 mis a 3 1/2 oed, a fydd yn nodi plant sy'n dangos arwyddion o anghenion lleferydd, iaith a chyfathrebu.
Mae'r offeryn hwn wedi'i gynllunio i'w ddefnyddio gan y gweithlu sy'n ymweld ag iechyd ac ymarferwyr blynyddoedd cynnar i sgrinio plant ar gyfer anghenion lleferydd, iaith a chyfathrebu a helpu unrhyw blentyn a nodwyd ag angen ar y llwybr cywir ar gyfer cefnogaeth. Gan mai ychydig iawn o ddata sydd ar gael ar hyn o bryd ar gyfer cerrig milltir plant yn yr iaith Gymraeg, bydd rhan helaeth o'r astudiaeth hon yn gofyn i ni gasglu data ar alluoedd iaith gan sampl gynrychioliadol o blant yng Nghymru.
Er mwyn cefnogi'r offeryn newydd, rydym hefyd yn datblygu hyfforddiant ar gyfer defnyddwyr yr offer ac ystod o ymyriadau i gefnogi plant a nodwyd ag anghenion lleferydd, iaith neu gyfathrebu. Er mwyn sicrhau bod yr ymyriadau hyn yn briodol ac yn deg, byddwn yn eu cyd-gynhyrchu â rhieni, Therapi Lleferydd ac Iaith ac Ymarferwyr Blynyddoedd Cynnar fel ei gilydd.
♦ Pwy fydd yn cynnal y profion?
Mae’ offer wedi’u cynllunio i’w ddefnyddio yn ystod ymweliad cartref. Mae'r drafodaeth rhwng yr ymarferydd a'r rhiant yn ganolog i'r broses, o ran siarad am ddatblygiad y plentyn hyd yma a thrafod unrhyw bryderon sy'n codi. Y prif grŵp defnyddwyr ar gyfer yr offer hyn yw timau iechyd sy'n ymweld, ond gallent hefyd gael eu cynnal gan unrhyw ymarferydd sy'n ymweld â'r cartref ac sydd â'r wybodaeth a'r sgiliau angenrheidiol o ran datblygiad lleferydd, iaith a chyfathrebu yn yr oedran hwnnw. I blant nad ydynt yn cael adolygiad 42m gan aelod o'r tîm ymweld ag iechyd, gall ymarferydd addysg gynnal yr offeryn hwn sydd â'r sgiliau angenrheidiol o ran datblygiad lleferydd, iaith a chyfathrebu. Bydd angen i'r ymarferydd fod mewn rôl lle mae'n briodol iddo drafod unrhyw bryderon a godwyd gyda'r rhieni/gofalwyr a chydweithio i benderfynu ar y camau nesaf. Yn yr achos hwn, argymhellir hefyd bod ymarferwyr addysg yn cyfathrebu â'r tîm ymweld ag iechyd lleol am yr offeryn 42m Pengwin er mwyn osgoi dyblygu'r asesiad. Bydd hyn yn cefnogi gwyliadwriaeth angen dros amser a rhannu gwybodaeth i ddarparu'r gefnogaeth orau i'r teulu.
♦ Pa oedrannau fydd plant yn cael eu sgrinio a pham yr oedran hynny?
Bydd plant yn cael eu sgrinio pan yn 15 mis, 27 mis, a’n 3 1/2 oed. Mae'r oedrannau hyn wedi cael eu dewis gan Lywodraeth Cymru ac maent yn cyd-fynd â phwyntiau gwirio Plant Iach Cymru.
♦ Gellir sgrinio plant cyn neu ar ôl yr oedrannau hynny?
Ni ddylid defnyddio offeryn Pengwin ar blant nad ydynt eto wedi cyrraedd y pwyntiau oedran perthnasol oherwydd gallai hyn arwain at adnabod y plentyn yn ddiangen gyda phryder.
♦ Ydy’r Pengwin yn cymryd lle asesiad Wellcomm?
Gwerthusodd adolygiad WELS-R y Wellcomm (Blynyddoedd Cynnar) yn erbyn trothwyon a argymhellir leiaf, h.y. dibynadwyedd (cysondeb mewnol) = 0.6-0.7, Dilysrwydd Adeiladu = 0.8, Sensitifrwydd = 0.8, Penodolrwydd = 0.8. Dangosodd y data sydd ar gael i blant 3-6 oed nad oedd yr offeryn yn bodloni'r trothwyon hyn a argymhellir. Nid oedd unrhyw fesurau dilysu ar gael i blant o dan 3 oed. Nid yw'n glir a yw'r offeryn hwn yn nodi'r plant sydd angen cymorth ychwanegol yn effeithiol, felly daeth yr adolygiad i'r casgliad nad oedd Wellcomm (Blynyddoedd Cynnar) yn addas i'r diben fel offeryn sgrinio cyffredinol. Archwiliodd adolygiad WELS-R hefyd pa offer oedd ar gael yn Gymraeg ac nid yw'r Welcomm (Blynyddoedd Cynnar) ar gael yn Gymraeg. Ni ellir cymhwyso data gan blant uniaith i blant dwyieithog oherwydd gwahaniaethau yng nghyfradd a natur datblygiad lleferydd ac iaith ar draws y poblogaethau hyn. Mae hyn yn golygu na ellir cymhwyso unrhyw offeryn sgrinio a ddatblygwyd i'w ddefnyddio gyda siaradwyr uniaith Saesneg i blant sy'n agored i ieithoedd eraill.
Mae offer Pengwin yn cefnogi adnabod anghenion lleferydd, iaith a chyfathrebu pan fydd plentyn yn 15 mis, 27 mis a’n 42 mis. Er mwyn diwallu anghenion plant sy'n byw yng Nghymru, bydd y Pengwin yn addas i blant sy'n clywed Saesneg, Cymraeg neu gyfuniad o Gymraeg a Saesneg. Bydd hefyd yn helpu'r defnyddiwr i ystyried lefel yr amlygiad i bob iaith (h.y. faint o bob iaith y mae'n ei chlywed) wrth benderfynu a yw'r plentyn yn cyflwyno angen lleferydd, iaith a/neu gyfathrebu.
Gan ystyried yr uchod, pan fydd Prosiect Pengwin ar gael ledled Cymru ni fydd unrhyw gyllid ychwanegol ar gyfer WellComm ar gael gan Lywodraeth Cymru.
♦ A oes angen i staff fod yn siaradwyr Cymraeg i ddarparu’r offeryn dwyieithog?
Dylai'r offeryn gael ei wneud ym mhrif iaith y plentyn (gallai hyn fod yr iaith a glywodd yn gyntaf neu'r iaith y maent yn ei chlywed amlaf yn ystod eu bywydau bob dydd). Os mai Cymraeg yw prif iaith y plentyn, yna bydd angen i siaradwr Cymraeg gwblhau’r offeryn.
Mae'r offer ar gyfer plant sy’n 15 mis a 27 mis wedi'u dylunio mewn modd sy’n caniatáu i'r rhiant/gofalwr drafod datblygiad lleferydd ac iaith eu plentyn ar draws y ddwy iaith, e.e. pan fydd yr ymarferydd yn gofyn a yw'r plentyn wedi dechrau dweud unrhyw eiriau eto, gofynnir iddo ofyn y cwestiwn hwn ar gyfer y Gymraeg a'r Saesneg lle mae'r ddwy iaith yn bresennol ym mywyd y plentyn. I blentyn sy'n clywed Cymraeg a Saesneg (ond lle nad yw'r Gymraeg yn cael ei hystyried yn brif iaith), gellid gwneud yr offeryn yn Saesneg.
Mae gan yr offeryn i blant 42 mis adran lle mae ymarferydd yn rhannu lluniau gyda'r plentyn er mwyn asesu eu dealltwriaeth a'u defnydd o iaith. I blant sy'n clywed Cymraeg a Saesneg, bydd angen cynnal yr adran hon yn y ddwy iaith.
♦ A fydd cost gweithredu ar gyfer awdurdodau lleol?
Ni fydd costau ynghlwm wrth lwybr Pengwin.